0236 3827111 (203)

Bê tông, Kính và Quyền lực: Di sản của Kiến trúc Hành chính Thế kỷ XX


Kiến trúc hành chính thế kỷ 20 là phong cách thiết kế cho các công trình công cộng, chính phủ và doanh nghiệp quy mô lớn, nhằm thể hiện uy quyền và tính hiện đại của nhà nước hay tập đoàn. Hai ngôn ngữ kiến trúc nổi bật là Brutalism và International Style. Brutalism ưa chuộng bê tông thô và hình khối đơn giản, được dùng như “biểu tượng của sức mạnh và hiệu quả” nhằm khẳng định quyền lực của chính phủ. Trong khi đó, International Style (phong cách kiến trúc toàn cầu) chú trọng mặt đứng kính, khung thép và hình thức tối giản, biểu trưng cho sự trong suốt, tiện dụng và tiến bộ công nghiệp. Ở các nước xã hội chủ nghĩa, kiến trúc nhà nước còn kết hợp yếu tố cổ điển và quy mô hoành tráng (mang tính tuyên truyền) để minh chứng tầm ảnh hưởng của hệ tư tưởng.

Các công trình hành chính thế kỷ XX thường mang một số đặc trưng chung rõ rệt, phản ánh cả nhu cầu chức năng lẫn thông điệp biểu tượng của thời kỳ. Về vật liệu, chúng ưu tiên những chất liệu công nghiệp hiện đại như bê tông cốt thép, thép và kính trong suốt, với triết lý “trung thực với vật liệu”, hạn chế các yếu tố trang trí cầu kỳ. Hình thức kiến trúc thường dựa trên các khối hình học đơn giản, module và đối xứng, mặt đứng phẳng và vuông vức, nhấn mạnh vào tính hiệu quả và trật tự. Quy mô của các công trình này thường rất lớn, mang lại ấn tượng vững chãi và lâu bền từ các mảng bê tông thô góc cạnh của phong cách Brutalism cho đến các khối hình lục giác hoặc đối xứng đặc trưng của International Style.

Nhiều dự án còn tích hợp các không gian công cộng mở, như quảng trường hoặc sảnh lớn, nhằm thể hiện tinh thần minh bạch và dân chủ. Boston City Hall (1968) là một ví dụ tiêu biểu, với sảnh thang máy khổng lồ và khu vườn phía trước rộng rãi, được thiết kế để thúc đẩy giao tiếp cộng đồng, đồng thời khẳng định sự vững vàng của bộ máy tổ chức. Trong khi đó, ở các quốc gia xã hội chủ nghĩa, kiến trúc hành chính thường kết hợp giữa phong cách hiện đại và tân cổ điển, bổ sung tượng đài và phù điêu nhằm ca ngợi lý tưởng cộng sản. Những công trình như Pałac Kultury i Nauki (1955) ở Warsaw được xây dựng đồ sộ và kiên cố như pháo đài, vừa là biểu tượng của “món quà từ nhân dân Xô Viết” vừa là lời khẳng định về tính trường tồn của ý thức hệ.

Brutalism trong công sở và học viện

Trong thế kỷ 20, kiến trúc hành chính phát triển theo nhiều hướng khác nhau, mỗi phong cách mang một ngôn ngữ riêng để diễn đạt quyền lực và trật tự. Brutalism, xuất hiện mạnh mẽ sau Thế chiến II, nổi bật với bê tông trần, hình khối khắc khổ và tinh thần trung thực với vật liệu. Khi được áp dụng cho công sở và học viện, Brutalism tạo nên hình ảnh vững chắc, đáng tin cậy, dù đôi khi gây cảm giác áp chế. Paul Rudolph là một gương mặt tiêu biểu của xu hướng này với Yale Art and Architecture Building (1963), nơi bê tông không chỉ định hình cấu trúc mà còn tạo nên những không gian phức hợp, giàu kịch tính ánh sáng.

International Style cho văn phòng và tập đoàn

Song song đó, International Style mở ra một hình thái kiến trúc toàn cầu hóa, loại bỏ các yếu tố trang trí mang tính địa phương và nhấn mạnh sự phổ quát của hình khối. Với hệ kết cấu thép và kính, các tòa nhà mang mặt đứng phẳng, module, nhịp điệu rõ ràng. Trong lĩnh vực hành chính và đặc biệt là trụ sở các tập đoàn đa quốc gia, phong cách này trở thành chuẩn mực thể hiện tính chuyên nghiệp và minh bạch. Ludwig Mies van der Rohe đã định hình hình mẫu này qua Seagram Building (1958, New York), một công trình với kết cấu thép lộ sau lớp kính màu đồng, thể hiện nguyên tắc “Less is more” và ảnh hưởng sâu rộng tới các cao ốc văn phòng quốc tế về sau.

Kiến trúc nhà nước xã hội chủ nghĩa

Ở một thái cực khác, kiến trúc hành chính trong khối xã hội chủ nghĩa mang tính tượng trưng rõ rệt, kết hợp quy mô lớn, hình khối khép kín và sự tiết chế trang trí. Đây là sự hòa trộn giữa tinh thần hiện đại và hình thức tân cổ điển giản lược, nhằm truyền tải quyền lực nhà nước và lý tưởng xã hội. Boris Iofan, với dự án Palace of Soviets (1931), dù chưa được xây dựng, đã thể hiện tham vọng tạo ra một trung tâm quyền lực tối thượng của Liên Xô, vừa áp đảo về kích thước vừa trang nghiêm trong hình thức.Nhìn lại, kiến trúc hành chính thế kỷ 20 là sự kết hợp giữa công năng và biểu tượng. Từ bê tông trần của Brutalism, kính và thép của International Style cho đến khối tích đồ sộ của kiến trúc xã hội chủ nghĩa, tất cả đều phản ánh mối quan hệ chặt chẽ giữa không gian, quyền lực và trật tự xã hội. Di sản ấy vẫn tiếp tục ảnh hưởng tới cách chúng ta cảm nhận quyền lực trong các không gian đô thị ngày nay.