Suốt nhiều thập niên, High Line đóng vai trò huyết mạch vận chuyển hàng hóa của khu công nghiệp lớn nhất Manhattan. Tuy vậy, đến thập niên 1960, vận tải đường sắt bắt đầu thoái trào trước sự cạnh tranh của xe tải và đường bộ. Lưu lượng tàu giảm dần, và năm 1980, chuyến tàu cuối cùng cũng ngừng lăn bánh trên High Line, bỏ lại phía sau một kết cấu khổng lồ vắng lặng giữa lòng thành phố. Từ đây, High Line rơi vào lãng quên: khung thép và đường ray vẫn kiên cố nhưng hoen gỉ dần theo thời gian, các thanh tà vẹt mục ruỗng, sỏi đá giữa các khe ray hóa thành đất màu mỡ cho cỏ dại mọc lên. Dần dần, suốt chiều dài đường sắt hóa thành một “khu vườn hoang” treo lơ lửng trên cao, tương phản lạ lùng với cảnh quan đô thị sầm uất xung quanh.

Thập niên 1990, High Line đứng trước nguy cơ bị tháo dỡ hoàn toàn. Khi đó, thị trưởng New York là ông Rudolph Giuliani coi đoạn đường sắt bỏ hoang này như một khối sắt vụn xấu xí giữa khu phố Chelsea đang dần “thay da đổi thịt” với các phòng tranh nghệ thuật, nhà hàng sang trọng và loft căn hộ thời thượng mọc lên. Chính quyền thành phố thời Giuliani nóng lòng muốn phá bỏ High Line để giải  phóng khu phố khỏi một di tích công nghiệp vô dụng. Nếu không có sự vào cuộc của cộng đồng, có lẽ High Line đã bị xóa sổ vào cuối thập kỷ 90.

Hành trình biến đường sắt bỏ hoang thành công viên xanh

Thật may mắn, khi thông báo kêu gọi đề xuất ý tưởng tái sử dụng High Line được công bố năm 1999, hai người dân sống tại khu vực, Joshua David và Robert Hammond đã nhìn thấy tiềm năng phi thường của cấu trúc bỏ hoang này. Bị cuốn hút bởi vẻ đẹp công nghiệp độc đáo của High Line và những mảng cây cỏ hoang dại trên đó, họ đã cùng nhau sáng lập tổ chức “Friends of the High Line”. Mục tiêu của họ rất rõ ràng là biến tuyến đường sắt trên cao này thành một công viên công cộng cho mọi người cùng thưởng thức.

Năm 2003, một cuộc thi thiết kế quốc tế được tổ chức nhằm tìm ra ý tưởng xuất sắc nhất cho việc cải tạo High Line thành công viên trên cao. Kết quả, phương án của nhóm thiết kế liên danh James Corner Field Operations và Diller Scofidio + Renfro đã được lựa chọn. Piet Oudolf, nhà thiết kế cảnh quan người Hà Lan nổi tiếng với triết lý vườn thiên nhiên, cũng được mời tham gia với vai trò tư vấn chọn giống cây trồng cho dự án. Tầm nhìn cho High Line mới là tạo ra một không gian vừa mang nét hoang dã tự nhiên, vừa có những góc sinh hoạt cộng đồng sôi nổi và cả những khoảng lặng riêng tư tinh tế đan xen. Tất cả sẽ cùng tồn tại hài hòa trên nền di sản công nghiệp cũ.

Thiết kế độc đáo hòa quyện kiến trúc và thiên nhiên

Dự án High Line được triển khai với chiến lược thiết kế mà nhóm tác giả gọi là “agri-tecture”-sự kết hợp giữa agriculture (nông nghiệp) và architecture (kiến trúc). Toàn bộ mặt bằng tuyến công viên trên cao được chia thành những mô-đun đan xen các mảng cứng và mảng xanh. Các đơn vị lắp ghép này nối tiếp nhau suốt chiều dài ~2,4 km của High Line, tạo nên những đoạn chuyển tiếp nhịp nhàng từ không gian lát đá cứng (hardscape) sang vườn cỏ mềm mại (softscape) với hệ sinh thái thực vật phong phú. Lối đi dạo được lát bằng những tấm bê tông đúc sẵn dài, đặt cách nhau những khe hở nhỏ để khuyến khích cỏ dại và hoa dại tiếp tục mọc len lỏi qua kẽ nứt. Đầu mỗi tấm bê tông được vát mỏng dần và “chìm” vào các bồn cây, tạo cảm giác con đường như tan vào thảm thực vật xung quanh, xoá nhoà ranh giới giữa lối đi và khu vườn. Không những thế, High Line Park còn là không gian công cộng đáp ứng đa dạng nhu cầu: từ “thiên nhiên hoang dã” với thảm thực vật bản địa mọc tự nhiên, đến khu vườn được chăm sóc với những loài cây cảnh chọn lọc, rồi đan xen những góc riêng tư lãng mạn, và cũng không thiếu các sân chơi sinh hoạt cộng đồng cho công chúng. Chính sự đa dạng này khiến High Line trở thành một công viên độc nhất vô nhị, nơi mỗi người đều có thể tìm thấy cho mình một trải nghiệm yêu thích.

Đáng chú ý, nhóm thiết kế đã giữ lại nhiều dấu ấn quá khứ dọc tuyến công viên như những thước phim tua chậm về lịch sử High Line. Đường ray xe lửa nguyên gốc được lắp lại trên một số đoạn đường dạo, khiến du khách có thể hình dung hình ảnh đoàn tàu xưa kia len lỏi qua các tòa nhà. Nền đường được lát bằng những phiến đá có hoa văn và màu sắc gợi nhớ đến lớp sỏi đá đường tàu năm xưa. Trên cao độ tầng hai của một góc phố, các kiến trúc sư còn bố trí một khán đài kính độc đáo nhô ra ngoài không trung, nơi du khách có thể ngồi nghỉ và phóng tầm mắt quan sát dòng xe cộ bên dưới Đại lộ số 10 nhộn nhịp. Chi tiết sáng tạo này không chỉ mang lại trải nghiệm mới lạ mà còn nhấn mạnh triết lý kết nối High Line với cuộc sống đô thị đương đại, đúng như mục tiêu tạo ra những “không gian tương tác siêu xã hội” mà nhóm thiết kế đề ra.

Tác động và ý nghĩa trong tái sinh đô thịSau gần hai thập kỷ từ ngày khởi xướng ý tưởng, High Line đã lột xác ngoạn mục và trở thành biểu tượng của sự tái sinh đô thị tại New York. Từ hai công dân bình thường Joshua David và Robert Hammond, phong trào “Friends of the High Line” đã thu hút sự ủng hộ của hàng loạt cư dân, nghệ sĩ nhiếp ảnh, kiến trúc sư, quan chức và doanh nghiệp địa phương cùng đấu tranh để cứu lấy một tuyến đường sắt cũ khỏi lệnh phá hủy của thành phố. Kết quả không chỉ là một công viên độc đáo ra đời, mà còn là sự thay đổi diện mạo của cả khu vực West Side rộng lớn. 

Trong bối cảnh hiện đại, lĩnh vực xây dựng và kiến trúc đang đứng trước bài toán nan giải: nhu cầu mở rộng hạ tầng ngày càng tăng để phục vụ dân số đô thị, nhưng đồng thời cũng đối mặt với áp lực cắt giảm tác động tiêu cực lên môi trường. Việc phá bỏ những công trình cũ rồi xây mới hoàn toàn không chỉ tốn kém tài nguyên mà còn tạo ra lượng rác thải và khí thải khổng lồ. Adaptive reuse đem đến một giải pháp dung hòa, thay vì xem các công trình hết thời như gánh nặng, ta có thể hô biến chúng thành tài sản phục vụ cho tương lai, vừa giữ gìn được di sản, vừa giảm thiểu lãng phí. Quan trọng hơn, những dự án như High Line cho thấy tính bền vững không phải là một trào lưu nhất thời, mà chính là xu hướng tất yếu và đầy sáng tạo của kiến trúc trong thế kỷ 21. Nhìn những dải cây xanh uốn lượn trên tuyến đường sắt cũ giữa lòng New York, chúng ta có quyền lạc quan rằng với tầm nhìn và quyết tâm, con người có thể thổi hồn vào quá khứ, biến những gì tưởng chừng phế bỏ thành nguồn cảm hứng cho tương lai đô thị.